در سمت جنوب شرق شهرستان نطنز، محله‌ای زیبا به نام افوشته وجود دارد که دارای اثر تاریخی منحصر به فرد، متعلق به دوره‌های مختلف تاریخی در کنار هم می‌باشد، که باعث خلق شگفتی در دنیای تاریخ شده است. این محله در فاصله 1.5 کیلومتری از هتل قصرجهان واقع شده است.
آثار تاریخی این محله عبارتند از:

• آب انبار

• حسینیه افوشته

• حمام تاریخی افوشته

• خانقاه افوشته

• خانه سورگاه

• شربت‌خانه

• مسجد افوشته

• مقبره سید حسن واقف

• مقبره میر سید واقف

آب انبار

یکی از جذاب ترین این بناهای تاریخی محله افوشته ، آب انبار می‌باشد که قدمتی حدود 200سال دارد و روبه‌روی ورودی غربی حسینیه تاریخی ۶۰۰ ساله محله افوشته قرار دارد.
در مورد اینکه آب انبار توسط چه کسی ساخته شده است اطلاعات دقیقی در دست نیست اما گفته شده آب انبار افوشته به همراه ۶ آب انبار دیگر در روستاهای اطراف توسط حاج ابوالقاسم طامه ‌ای در زمان محمد شاه قاجار ساخته است، در صورتی که در متن کاشی‌کاری‌های این بنا نام بانی و تاریخ ساخت مشخص نیست.
سردر آب انبار شامل طاقی رومی به ارتفاع ۸.۴ متر و دهانه ۵ متر می‌باشد که در دو طرف آن ۲ سکوی مرمر همراه کاشی کاری هایی با نقوش زیبا قرار دارد. سه طرف داخل ورودی آب‌ انبار افوشته، از کف دارای تزئینات کاشی ‌کاری است ، که وسط این کاشی‌ ها عبارت" قال رسول ‌الله" با خط ثلث نوشته شده است.
بالای کاشی ‌کاری‌های ۳ طرف، به فاصله تقریبی ۱۰ سانتی ‌متر یک کتیبه کاشی کمربندی به عرض ۱۸ سانتی ‌متر آغاز می‌ شود، که سه طرف را دور می ‌زند، ولی بخش غربی آن فرو ریخته است و حدیثی از پیامبر درباره اکرام و یاری سادات در کتیبه با خط ثلث سفید در زمینه آبی بسیار زیبا نقل شده است.
آب انبار جمعا دارای ۳۳ پله سنگی از کف کوچه تا محوطه شیر آب می‌باشد که ارتفاع هر پله حدود ۳۵ سانتی ‌متر یا بیشتر است . سطح خارجی مخزن آب انبار را گنبدی بدون ساقه با ۲ بادگیر احاطه کرده است که نیمی از آن‌ها مخروب شده است.

حسینیه افوشته

حسینیه افوشته نطنز از موقعیت مکانی جالبی برخورداراست زیرا مجموعه‌ای از آثار تاریخی افوشته، مانند مسجد جامع افوشته، سر در خانقاه سید واقف، ، خرابه‌های شبستان بزرگ آن و باقی‌مانده ساختمان‌های قدیم سورگاه را به گرد خود آورده است.
حسینیه افوشته، مربعی است و مساحت آن در حدود 835 متر مربع می‌باشد و درسال 1268 هجری قمری برابر با سال چهارم پادشاهی ناصر الدین شاه قاجار این حسینه ساخته شده است.
در حالی که عمر حسینیه از 100 سال بیشتر است ، ولی هم‌چنان، در ماه‌های محرم و صفر مردم این محله در حسینیه افوشته نطنز، به عزاداری برای امام حسین(ع) می‌پردازند. در دهه اول محرم‌الحرام، در این حسینیه مراسم تعزیه خوانی با حضور اساتید برجسته تعزیه در ایران به اجرا گذاشته می‌شود.

حمام تاریخی افوشته

حمام افوشته نطنز حمام افوشته مربوط به سده‌ی ۹ ه. ق. است و در نطنز، خیابان مطهری، محله افوشته واقع شده است .
حمام افوشته در جنوب غربی ساختمان خانقاه قرار داردکه ابعاد آن 25*16 می‌باشد که از بناهای ساخته شده توسط سید واقف است. حمام افوشته در سطحی پایین‌تر از کوچه قرار دارد و با پاگردی قبل از ورودی و پله،‌ به راهرو سقف‌دار هشت ضلعی کوچکی وارد می‌شود که سنگ نوشته‌ای به دیوار مقابل در ورودی نصب شده است.
در سه طرف رخت‌کن شمال شرقی آن سه شاه نشین یا سکو به ارتفاع ۵ سانتی متر از کف رواق قرار دارد که سکوی شمال شرقی به صورت محرابی ۵ ضلعی است. سکوهای رواق جنوب غربی حدود ۵۰ سانتی متر از کف رواق بالاتر قرار دارد و در وسط هر ۳ رواق، حوض آب کم عمقی با دیواره و فواره سنگی ایجاد شده است
حوض میانی به صورت کثیرالاضلاع هشت ضلعی و ۲ حوض دیگر به صورت ۶ ضلعی است و سقف کلیه قسمت‌های حمام از نوع طاق ضربی گنبد دار بوده که بلندتر از سطح کوچه قرار گرفته است.
حمام افوشته متعلق به قرن ۹ هجری قمری می‌باشد و با شماره ۱۶۹۵ مورخ ۱۷/۰۹/۱۳۶۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این حمام به سال 857 ه.ق. جزء موقوفات در آمده است. جنوب غربى ویرانه‏هاى خانقاه یا به عبارت دیگر در سمت قبله آن حمامى به‏ابعاد 16×25 متر مربع قرار دارد كه از بناهاى ایجادشده توسط سید حسن الحسینى‏ مشهور به سید واقف مى‏باشد. این حمام نیز به سال 857 هجرى قمرى جزء موقوفات درآمده است.

خانقاه افوشته

در این قسمت ابتدا به توضیح معنی خانقاه می‌پردازیم. خانقاه به معنای خانه‌ای است که درویشان و صوفیان برای انجام مراسم خاص در آن گردهم می‌آیند. خانقاه کلمه ای عربی برای واژه فارسی «خانه گاه» متشکل از کلمه خانه و پسوند گاه می باشد.
خانقاه افوشته در سال ۱۴۴۶ میلادی ساخته شده است و خانه شخصی سید واقف بوده است. او این خانه را در سال ۱۴۵۳ میلادی به همراه سایر دارایی خود وقف نمود و آن را خانقاه حسینی نامید، که از آن پس به این نام مشهور شد
قسمت‌های مختلف خانقاه افوشته شامل سردر ( جلوخان)، در خانقاه و حیاط خانقاه می‌باشد که جلوخان دارای عرض دهنه 4.7 متر با دو سکو به عرض 68 و بلندی 70 سانتیمتر در طرفین راهروی ورودی آن قرار دارد. سقف جلوخان بسیار بلند و از نوع طاق ضربی آجری با تزئینات مقرنس گچی می‌باشد و سه طرف داخلی آن از کاشی‌های معرق با نقش‌های گوناگون پوشیده شده است..

خانه سورگاه

خانه سورگاه محله افوشته شهرستان نطنز، بر روی تپه‌ای مشرف بر حسینیه افوشته قرار دارد که چشم اندازی بسیار زیبا و سرسبز از محله زیبای افوشته را زیر پای خود دارد.
خانه سورگاه متعلق به دوره تیموری است که به نقل از افراد محلی و معتبر این محله، این بنا مکانی برای پذیرائی از میهمانان سید حسن واقف بوده است و زمانی که ایشان، تبلیغ مذهب شیعه را آغاز کردند، از این مکان به عنوان تجمع و مکانی برای مشورت با دیگران استفاده می‌کرده است .
خانه سورگاه از شمال و شرق به حسینیه افوشته، از جنوب به آب انبار و از غرب به باغات سرسبز این محله منتهی می‌شود. رسم‌بندی، تزئینات داخلی زیبا و پی‌های مستحکم این بنا بر روی بستر سنگی بزرگ، نشان دهنده استحکام و سن بالای این بنا می‌باشد.

شربت‌خانه

شربت‌خانه نیز مانند خانه سورگاه ;در دوره تیموری ساخته شده است، که بنایی دو طبقه بوده است و در بالای طبقه دوم گنبدی قرار داشته است. طبقه دوم تا پایان دوران قاجاریه نیز برپا بوده اما در حال حاضر تخریب شده است.
شربت‌خانه ساختمانی با فضای مرکزی چهار گوش دارای دو گوشواره ۸ بر و دو گوشواره ۶ بر در چهار گوشه می‌باشد. در چهار طرف این بنا ۴ ایوان مشاهده می شود که برای رعایت اصل تقارن ساخته شده اند.
حوض طبقه دوم که بر وسط سقف اول یا بام فضاى مرکزى بنا گردیده بود طرحى شبیه حوض موجود در ایوان ساختمان عالى قاپو اصفهان داشته و به احتمال زیاد آب آن از طریق لوله‌هاى سفالین (تنبوشه) ازقناتی که درمحله بالاى افوشته جریان داشته تامین مى گردیده است. به گفته سالمندان افوشته به هنگام ساختن منبع آب جهت حمام افوشته آثارى از لوله هاى سفالین که در جهت شربتخانه امتداد داشته مشاهده شده است.

مسجد افوشته

این مسجد نیز از دوران تیموری به جا مانده است. مسجد در اوایل قرن نهم هجری قمری ساخته شده است. زیرا در کتیبه تنکه بخش بالای در کوچک چوبی مسجد در متن گل و بوته‌های منبت جمله های «صاحبه و مالکه السید حسن فی رمضان السنه احدی و ثلاثین و ثمانمائه(831 هجری قمری) » کنده کاری شده است. بنابراین اگر تاریخ ساخت درب مسجد را برابر با زمان پایان گرفتن ساختمان مسجد بدانیم ، می‌توان گفت که ساختمان مسجد، سال 828 به بعد آغاز و در سال 831 پایان گرفته است .
شبستان مسجد از سه قسمت تشکیل شده است :یک قسمت میانی و دو قسمت جنبی، که قسمت میانی دارای ابعاد 35×7 متر و شامل 4 طاق رومی برجسته و گود نسبتا مرتفع می‌باشد که سقف نزدیک محراب دارای مقرنس(نقش ونگار برجسته سقف) گچی ساده است. قسمت‌های جنبی توسط دو درگاه به عرض 10×3 و بلندی 55/ 2 متر با دوستون چوبی در زیر سقف به قسمت میانی اتصال دارند . دو قسمت مربع شکل و به ابعاد 4 متر می باشند. هرکدام دارای دو سکو در شمال و جنوب بوده که شمال آن‌ها نورگیری به حیاط مسجد دارد .
بخش‌های جنبی در زمان گذشته دوطبقه بوده است که ورودی یکی از آن‌ها در هشتی پشت در از طریق پله‌ بام و دیگری در انتهای راهرو یا دالان سمت غرب قرارداشته که هنوز پله کانی چند از آن بجای مانده است و هردو قسمت از طریق دودرگاه که اکنون تیغه شده با بخش میانی ارتباط داشته اند .

مقبره سیدحسن واقف

آرامگاه سید حسن الحسینی مشهور به سید واقف برجی مرتفع می‌باشد که بر روی تپه‌ای در محله افوشته قرار گرفته است. ساخت این بقعه به قرن پانزدهم میلادی برمی‌گردد. سید واقف در جوانی، یعنی در سن ۴۲ سالگی این بقعه را برای خود بنا کرد.
گنبد این بقعه برجی هشت ضلعی آجری و فاقد تزئینات کاشی‌کاری و گچ‌بری می‌باشد، طول هر یک از اضلاع خارجی آن در حدود 3.57 متر و هر ضلع آن دارای طاق‌نمای جناقی تزئینی است که عرض طاق‌نما 2.25 متر می‌باشد. گنبد بقعه دارای ایوانی به ابعاد 2.5 در 3 متر همراه با طاق رومی نسبتا مرتفعبه بلندی 7 هفت متر می‌باشد. دیوارهای ایوان نیز در طرفین دارای دو طاق‌نمای تزئینی هستند که طاق‌نمای پایینی عرض 83 سانتی‌متر و طاق‌نمای بالایی در حدود یک متر بالاتر قرار گرفته است.
پیرامون زندگی نامه سید حسن الحسینی یا همان سید حسن واقف، باید این چنین گفت که در سال 786 هجری قمری، خداوند فرزندى به میر شرف‌الدین حسین فرزند ابومحمد افوشته‌اى عطا کرد که نامش را سید حسن نهادند و سپس به تاج‌الدین هم ملقب شد.
هنگامی که سید حسن دوران کودکی را پشت سر گذاشت، پدرش او را به مکتب عالم ربانى وپیر روشن ضمیر بابا شیخ على عارف بزرگوار نطنز فرستاد تا به کسب علوم متداول زمان بپردازد و با عالم عرفان نیز آشنایى حاصل کند.
سیدحسن از دل‌بستگی‌های دنیوى چشم پوشى کرد و تمام دارایى خود را در سال 857 هجرى قمرى وقف کرد و مردم زمان نیز کارهاى خیر و خداپسندانه‌اش را معرف او قرار داده و به او سید واقف می‌گفتند که به این نام مشهور شد.
سید واقف با یازده واسطه به امام سجاد(ع) نسب مى‌رسد و سید حسن حسینى یا تاج‌الدین حسن به‌طور آشکار به تبلیغ مذهب شیعه پرداخت و براى این کار نه تنها از وجود سخنرانان بهره گرفت، بلکه تبلیغ تشیع را با صرف هزینه زیاد، با پذیرایى از مردم توام ساخت.

مقبره میر سید واقف

مقبره میر سید بر روی تپه ای کم ارتفاع ساخته شده است که در حد فاصل محله میر سید و محله دیزآب قرار دارد. مقبره در قرن پانزدهم میلادی بنا شده است و در شمال شرقی محله افوشته قرار دارد.
مقبره میر سید در دو طبقه بنا شده است، در هر کدام از طبقات مقبره، ۸ سکو وجود دارند که سکو های طبقه بالا به واسطه غلام گردش ها(پاگرد) با هم ارتباط دارند. علاوه بر این، گنبد مقبره دارای کاشی کاری هایی با اشکال هندسی و به رنگ آبی فیروزه ای می‌باشد. روی ساقه گنبد کتیبه ای وجود دارد که اسامی دوازده امام به خط کوفی درشت، کنده کاری شده است. این مقبره در سال ۱۳۵۲ خورشیدی به ثبت ملی رسیده است.